Ile mogę zadać pytań zlecając badanie wariografem? To najczęściej zadawane mi pytanie w rozmowach telefonicznych i zapytaniach mailowych od klientów, potencjalnych klientów, osób ciekawskich i firm konkurencyjnych 😊 Jaka jest zatem ilość pytań krytycznych w badaniu wariografem? Odpowiedź na to pytanie jest wielowątkowa i wymaga przed rozwinięciem paru zdań wstępu. Po pierwsze: należy sobie odpowiedzieć na pytanie, czy badanie ma być przeprowadzone na potrzeby procesowe, czy też na potrzeby prywatne. Po wtóre: jak bardzo skomplikowana jest sprawa. Trzecim wątkiem jest determinacja badanego w materii uczestniczenia w badaniu i zgłębienia każdej z poruszanych kwestii.
Jak już wspomniałem w poście dotyczącym wartości diagnostycznej testów, każdy test pytań porównawczych o udowodnionej naukowo dokładności ma określoną ilość pytań relewantnych. Uzupełnię w tym miejscu, że mam na myśli testy zweryfikowane, które znajdują sią na liście technik dopuszczonych do badań poligraficznych zgodnie ze standardami APA. Całość raportu znajduje się pod tym linkiem.

Czym jest pytanie krytyczne?

Zacznijmy od wyjaśnienia czym jest pytanie krytyczne. Jest to pytanie, na które zlecający chce poznać odpowiedź, mówiąc bardzo skrótowo i znacznie upraszczając. Inaczej to pytanie nazywane jest pytaniem relewantnym, istotnym, związanym. W teście takie pytanie będzie oznaczone literą R i tak też powinno być opisywane w opinii. Dobrze zadane pytanie krytyczne musi między innymi być proste, w miarę możliwości krótkie, poruszające jeden problem, a nade wszystko: zadane prostym i zrozumiałym dla badanego językiem, z pominięciem w treści wszelkich określeń prawnych i tym podobne. Nad prawidłowo zredagowanym pytaniem czuwa poligrafer.

Najczęściej stosowane testy w badaniach poligraficznych

Na potrzeby tego wpisu skupię się na testach pytań porównawczych, gdyż to właśnie ten rodzaj testów jest przeprowadzany w większości badań: dla potrzeb procesowych, prywatnych i biznesowych.
Testy te dzielimy na testy jednoproblemowe (czyli jak sama nazwa mówi – skupiamy się w nich na jednym problemie) i wieloproblemowe. W testach jednoproblemowych najczęściej przeprowadzane są dwie techniki: You-Phase (nazywany również Bi-Zone) i Utah ZCT. Testy te różnią się budową, wartością diagnostyczną i ilością pytań krytycznych. Kwestię różnicy w budowie testu poruszę w innym wpisie, a o wartości diagnostycznej pisałem wcześniej, dlatego w tym miejscu chciałbym poruszyć bezpośrednio temat ilości pytań krytycznych. Dla testu You-Phase ilość pytań krytycznych wynosi 2, natomiast w Utah ZCT: 3. Pytania krytyczne w tych testach poruszają jeden problem, natomiast w teście Utah ZCT mogą rozszerzyć aspekt problemu, np. poruszając temat wiedzy badanego w temacie konkretnego zdarzenia. Każde z tych pytań ma swoje oznaczenie. I tak w przypadku pytań relewantnych w teście You-Phase są to oznaczenia R5 i R7, natomiast w Utah ZCT: R1, R2 i R3.
W testach wieloproblemowych (USAF MGQT v.2, Utah MGQT) możemy zadać do czterech pytań krytycznych. W każdym z pytań można poruszyć osobny problem, inny temat. I to właśnie ten test najczęściej jest wybierany przez klientów do badań prywatnych. Tu zlecający raczej nie kierują się wartością diagnostyczną testu, ale możliwością zadania większej ilości pytań.

Chcę zadać tylko jedno pytanie, czy ma to wpływ na cenę badania?

Powyższe pytanie dosyć często słyszę odbierając telefon. Nie mogę się w tym miejscu wypowiedzieć za wszystkie osoby świadczące usługi z zakresu badań poligraficznych, gdyż nie wiem jak do tego podchodzą i jak na to patrzą. Natomiast mogę odpowiedzieć podpierając się własną praktyką i doświadczeniem.
Zacznijmy od tego, że nie ma różnicy, czy badanie jest na potrzeby procesowe, czy prywatne pod względem sposobu przeprowadzenia samego badania z użyciem poligrafu (wariografu). Każde zgodne ze standardem badanie składa się z kilku etapów i są to przede wszystkim:

Odebranie zgody od badanego na poddanie się badaniu poligraficznemu (najczęściej w formie pisemnej, chociaż z relacji moich klientów wynika, że niektórzy poligraferzy stosują formę werbalną).
Przeprowadzenie wywiadu, celem zapoznania się ze stanem psychofizjologicznym osoby badanej: pytanie o samopoczucie, sen, środki odurzające, stan zdrowia, leki i tym podobne.
Omówienie procedury badania.
Swobodna wypowiedź badanego.
Omówienie pytań.
Test demonstracyjny.
Test diagnostyczny (każdy test w trzech lub pięciu seriach).
Rozmowa po teście.

Chociaż każdy z punktów wydaje się zajmować zaledwie chwilę, w rzeczywistości wymaga czasu i upewnienia się, że badany zrozumiał to, co zostało mu powiedziane. Dlatego też zarówno przy jednym pytaniu, jak i przy czterech pytaniach krytycznych wymagane jest przeprowadzenie tej samej procedury, a tym samym wykonanie tej samej pracy. Także to nie ilość pytań relewantnych w jednym teście ma wpływ na czas trwania badania, a tym samym pośrednio na cenę usługi.

Duża ilość pytań klienta, czyli słów kilka o czasie badania wariograficznego

Badanie poligraficzne odbywa się według konkretnych procedur z użyciem określonych testów. Większość osób spoza branży instrumentalnej detekcji nieszczerości, ma błędne postrzeganie badań poligraficznych (wariograficznych) w związku z zakrzywionym obrazem wykreowanym w mediach lub, co gorsza, samodzielnym wyobrażeniem na temat „wykrywacza kłamstw”. Nie znam poligrafera, który nie zetknąłby się przynajmniej jeden raz w swej karierze z klientem, który przedstawił listę 30, 40, a zdarzyło się nawet, że 50 pytań krytycznych. Zauważyć należy, że badanie poligraficzne nie polega jedynie na zadawaniu ciągu pytań i kwalifikowaniu reakcji badanego jako typowych dla populacji osób odpowiadającej szczerze lub nieszczerze. To bardzo skomplikowana procedura. Jednak czy tak duża ilość pytań krytycznych jest niemożliwa do wykonania? Przedstawię tu kilka wyliczeń.

Etapy testów wariografem

Etapy testu zostały przedstawione powyżej. W jednym z punktów poruszona jest kwestia testu diagnostycznego. Każdy test diagnostyczny powtarza się w 3 lub 5 seriach. Ilość serii zależy między innymi od tego, czy któraś z nich nie została zakłócona lub też czy po 3 niezakłóconych seriach udało się uzyskać wynik rozstrzygający. Bodźce (pytania) rekomenduje się wprowadzać co 25 sekund przy założeniu, że reakcja z pytania wróciła do linii bazowej.

Ile jest pytań w testach wariograficznych?

Testy pytań porównawczych, które najczęściej są przeprowadzane mają od 9 (You-Phase i USAF MGQT v.2) do 11 (Utah ZCT, Utah MGQT) pytań łącznie. Zatem matematycznie podchodząc do zagadnienia jedna seria testu to około 5-6 minut. Po serii testu jest chwila przerwy. Nie ma sztywnych ram co do czasu takiej przerwy, w praktyce jest to około 5-7 minut. W tym czasie przede wszystkim odpoczywa ramię badanego, na którym zaciśnięty był mankiet cardio. Wówczas też poligrafer dopytuje badanego o różne kwestie związane z przeprowadzoną serią. Analizuje też poligram pod kątem artefaktów i zapisanych reakcji.

Ile trwa jedna seria testu w badaniu wariograficznym?

Mając na uwadze powyższe można założyć, że jedna seria testu wraz z przerwą to około 10-15 minut. Dlatego też jeden test w 3 seriach może trwać 30-45 minut, a w 5 seriach: około jednej godziny.
Analizując dalej pod względem czasu trwania i ilości pytań relewantnych, przy założeniu, że wstępna część (czyli ta z punktów 1-6) trwała około półtorej godziny (bo tyle średnio trwa), to dokładając do tego (przy ponownym uśrednieniu) 40 minut na test – uzyskujemy czas 2 godzin i 10 minut. Na każdy kolejny test (czyli załóżmy, że na każde kolejne 4 pytania krytyczne) będziemy potrzebowali średnio dodatkowej godziny.

Czy badanie wariografem z 10 pytaniami krytycznymi jest możliwe?

Odpowiadając na pytanie, czy badanie z dużą ilością pytań krytycznych jest możliwe, odpowiedź brzmi: TAK, przy rozłożeniu tego na odpowiednią ilość testów. W dużej mierze zależy to od wspomnianej już determinacji badanego, który z badania najczęściej wychodzi bardzo zmęczony. Trzeba też mieć na uwadze kwestię ewentualnej habituacji w przypadku pytań typu C.
Badania z dużą ilością testów najczęściej przeprowadzane są w zleceniach procesowych. Bywa, że testy w takich badaniach rozkłada się na kilka dni, gdyż z powodu między innymi zmęczenia badanego, testy przerywa się i kontynuuje w kolejnym terminie.

Tomasz Wilk

Biegły sądowy z zakresu badań poligraficznych (wariograficznych) przy Sądzie Okręgowym w Katowicach i w Opolu. Ekspert z zakresu badań poligraficznych (wariograficznych), członek Zarządu Polskiego Towarzystwa Badań Poligraficznych. Członek European Polygraph Association i Polskiego Stowarzyszenia Ekspertów i Biegłych Sądowych. Prowadzi działalność gospodarczą specjalizującą się w profesjonalnych usługach badań wariograficznych na potrzeby wymiaru sprawiedliwości, sektora prywatnego oraz organów ścigania. Posiada wieloletnie doświadczenie zawodowe zdobywane zarówno w kraju, jak i za granicą, m.in. jako żołnierz zawodowy Sił Zbrojnych RP, żandarm oraz żołnierz Jednostki Wojskowej AGAT – jednej z elitarnych formacji Wojsk Specjalnych. Uczestnik pięciu misji zagranicznych, na których realizował zadania operacyjne i szkoleniowe: w Iraku, Afganistanie, Libanie i dwukrotnie w Bośni i Hercegowinie. Obecnie jest doktorantem na Wydziale Prawa, Administracji i Stosunków Międzynarodowych UAFM w Krakowie, w Katedrze Kryminalistyki, Kryminologii i Nauk o Policji. Jego zainteresowania naukowe obejmują praktyczne zastosowania badań poligraficznych jako instrumentalnej detekcji nieszczerości, metody zakłócania badań poligraficznych i sposoby wykrywania tych zakłóceń oraz zagadnienia związane z hipnozą w kryminalistyce. Oprócz działalności eksperckiej, angażuje się społecznie w ratownictwie medycznym oraz w transporcie „na ratunek” krwi i tkanek.

Wariograf – ile mogę zadać pytań krytycznych w badaniu?